ارزیابی کمّی و پهنه‌بندی پراکنش مکانی شاخص کیفیت خاک در بخشی از اراضی خشک و نیمه‌خشک غرب ایران (مطالعه موردی: منطقه کَنِ ‌سرخ، استان ایلام)

آگاهی از ظرفیت خاک­ها برای بهره­برداری از آن‌ها در قالب انواع استفاده­های اصلی در اکوسیستم­های کشاورزی و منابع طبیعی مستلزم شناخت دقیق ویژگی­های فیزیکوشیمیایی و زیستی خاک می­باشد که تضمین کننده استفاده پایدار از اراضی می­باشد. لذا این تحقیق به منظور ارزیابی کیفیت خاک با استفاده از مدل‌های کمّی در اراضی کَنِ‌ سرخ شهرستان مهران به عنوان بخشی از اراضی خشک و نیمه‌خشک ایران در استان ایلام انجام شد. نمونه‌های خاک از عمق صفر تا 30 سانتی‌متری و متوسط وزنی عمق 30 تا 100 سانتی‌متری خاکرخ برداشت گردید. ویژگی­های فیزیکوشیمیایی بر اساس روش­های استاندارد اندازه‌گیری شد. با استفاده از روش تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA)، از مجموع 16 ویژگی خاک (TDS)، بر اساس میزان ارزش ویژه و ضریب همبستگی، 8 ویژگی به عنوان حداقل ویژگی‌های مؤثر بر کیفیت خاک (MDS) انتخاب گردید. سپس با استفاده از دو مدل شاخص کیفیت تجمعی (IQI) و شاخص کیفیت نمورو (NQI) و هر کدام در دو مجموعه‌ی TDS و MDS ارزیابی کیفیت خاک‌ انجام شد. نتایج نشان داد که خاک­های منطقه در نمونه‌های سطحی دارای کلاس کیفیت متوسط و نمونه‌های متوسط وزنی عمق 30 تا100سانتی‌متری خاکرخ‌ها دارای کیفیت ضعیف به همراه محدودیت شدید می‌باشند. طبق نتایج مهم‌ترین عوامل محدودکننده کیفیت خاک کمبود ماده آلی، درصد بالای کربنات کلسیم، گچ، سنگریزه و شوری خاک بود. ضریب تبیین (R2) برای نمونه‌های سطحی و متوسط عمقی بین دو مجموعه TDS و MDS در دو مدل IQI و NQI به ترتیب 79/0 و 79/0، 95/0 و 94/0 بود که نشان‌دهنده قابل اطمینان بودن استفاده از مجموعه MDS به ‌جای TDS در هر دو مدل می­باشد. بنابراین استفاده از مؤثرترین ویژگی­های خاک در مطالعات ارزیابی کیفیت خاک ضمن کاهش زمان مطالعات خاک‌شناسی زمینه صرفه اقتصادی در بحث پایش و بهره­برداری پایدار از اراضی کشاورزی را فراهم می­نماید.